Blog

L-ewwel professjoni tiegħi kienet dik ta’ xandar. Bdejt t’età żgħira. Kien għad għandi biss 16-il sena meta ersaqt lejn il-mezzi tax-xandir b’intenzjoni ta’ xogħol. Bħal ħafna tal-età tiegħi, wara li spiċċajt mis-sekondarja kont dħalt student f’dak li llum huwa l-Junior College; dak iż-żmien kien jissejjaħ il-Liceo l-Ġdid u ma kienx parti mill-Università ta’ Malta. Kien żmien l-iskema student-ħaddiem li permezz tagħha aħna l-istudenti konna ukoll nagħmlu perjodu mis-sena naħdmu f’xi dipartiment tal-gvern jew azzjenda parastatali. Sa ċertu punt kellek anke l-opporunità tindika l-preferenza tiegħek għal fejn tkun tixtieq tmur taħdem. Mal-istudju tal-Malti, Ingliż, u Filosofija, jien kont tlabt li mmur naħdem fit-TeleMalta, li dak iż-żmien kienet il-korporazzjoni parastatali tal-kommunikazzjoni u li taħtha kien jaqa’ Xandir Malta, it-taqsima tax-xandir pubbliku jew, aktar preċiżament, dak statali.

Għalkemm irnexxieli nidħol naħdem mat-TeleMalta fis-sajf tal-1984, kien aktar permezz ta’ xi xogħol li kont bdejt nagħmel apparti mal-Media Education Centre (it-Taqsima tax-Xandir Edukattiv fi ħdan id-Dipartiment tal-Edukazzjoni) li wasslet biex nibda nxandar fuq bażi regolari. Il-kollegi fit-Taqsima tax-Xandir Edukattiv ta’ dak iż-żmien kienu kollha tassew ġenerużi miegħi u b’xi mod jew ieħor kont nieħu sehem f’diversi programmi tagħhom. Joyce Guillaumier, Pauline Miceli, Sonny Aquilina, u John Scerri kienu jinvolvuni regolarment fil-produzzjonijiet tagħhom għar-radju. Charles Xuereb kien ressaqni ukoll lejn Żep Camilleri u b’hekk bdejt nagħmel xi xogħol fuq it-television ukoll.

Ma’ Żep Camilleri mill-ewwel mort tajjeb. Kien hu li ddeċieda li jien se nibda nuża l-isem Toni Sant, u mhux Tony jew Anthony, fuq il-mezzi tax-xandir. Bis-saħħa tiegħu, għall-ewwel darba f’ħajti sibt identità pubblika li kont komdu biha. Kien b’hekk li l-isem Toni Sant beda jidher regolarment fil-credits tal-programmi tal-Media Education Centre f’dawk is-snin.

Ftit jafu però, anke għax rari tkellimt dwar hekk, li l-ewwel programm veru u propju li pproduċejt u ppreżentajt waħdi kien dokumentarju dwar George Gershwin f’egħluq il-50 sena minn mewtu fil-11 ta’ Lulju tal-1987. Kien Charles Arrigo li qabbadni biex nagħmel dan il-programm. Għalkemm kont ili aktar minn sentejn involut fix-xandir regolarment bħala student-ħaddiem, nammetti li ħassejtni naqra prużuntuż meta aċċettajt li nagħmel dan il-programm dwar Gershwin.

Id-dar kelli xi żewġ kotba li fihom kien hemm tagħrif dwar George Gershwin. Wieħed kien ġabra ta’ kliem għal kanzunetti miktuba minn Ira Gershwin, li kont xtrajt bi prezz imraħħas sew mingħand il-Merlin ta’ Blata l-Bajda, u l-ieħor kien ktieb qadim dwar it-Tin Pan Alley, fejn l-aħwa Gershwin kitbu ħafna kanzunetti fis-snin immedjatament wara l-Ewwel Gwerra Dinijija. Sibt xi ħaġa ukoll fil-librerija tal-Liceo l-Ġdid, imma mhux wisq. Għalhekk, fuq suġġeriment ta’ Charles Arrigo, ċempilt lill-kompożitur Charles Camilleri biex nitolbu jiġi jitkellem dwar Gershwin waqt dan il-programm speċjali għar-radju. Camilleri skanta kif tfajjel tal-età tiegħi kien interessat f’Gershwin u b’ċertu reżistenza, anke għax kien ċar li kont prinċipjant b’ħalb ommi fi snieni, aċċetta li jitkellem f’dan l-ewwel programm għar-radju li kont qed nipproduċi u nippreżenta jien.

Ikolli nammetti li għalkemm diġà kont rabbejt ftit kunfidenza fl-istudios ta’ Radju Malta u Television Malta xorta kont eċitat għall-mewt b’din l-ewwel produzzjoni li kont qed nagħmel waħdi, jew aħjar mingħajr l-għajnuna diretta ta’ nies b’aktar esperjenza minni fil-qasam tax-xandir. Charles Camilleri kien jaf sew dwar Gershwin u l-mużika tas-seklu għoxrin imma l-produzzjoni għax-xandir kienet xi ħaġa li fiha ftit li xejn kien jifhem. Kienet l-unika darba li kkollaborajna flimkien.

Gershwin baqa f’qalbi dejjem wara dan il-50 anniversarju mill-mewt tiegħu fl-età ta’ 38 sena. Meta ftakart li Mozart miet ta’ 35 sena, ma’ Gershwin qabbiltu. L-istess Bob Marley u Phil Lynott li kellhom it-tnejn 36 sena meta mietu. Anke l-famuż 27 Club, li b’mod misterjuż tal-kumbinazzjonijiet jiġbor fih dawk il-kantanti u mużiċist li mietu ta’ 27 sena (Jimi Hendrix, Jim Morrison, Janis Joplin, Brian Jones, Robert Johnson, Kurt Cobain, Amy Winehouse, u tant oħrajn) ifakkarni f’Gershwin, avolja m’għandux għalfejn. L-apprezzament għall-mużika ta’ Gershwin ma waqax kompletament mis-sema għalija. Aktarx li dan jorbot xi ftit jew wisq ma’ dak li għedt dwar il-jazz fl-għaxar u l-ħdax-il parti ta’ din is-sensiela.

U allura biex norbot propju aktar mal-aspett tal-jazz, għażilt din il-verżjoni relattivament riċenti ta’ Rhapsody in Blue ta’ George Gershwin b’Herbie Hancock fuq il-pjanu mal-Orkestra Filarmonika ta’ Los Angeles taħt id-direzzjoni ta’ Gustavo Dudamel.

https://www.youtube.com/watch?v=AleMCUqmsBs

Ftit tas-snin ilu Ian Schranz xtara bar li għandu rabta m’aspett mill-ġrajjiet li qed nirrakkonta hawn. Hemm min jaf lil Ian bħala d-drummer tal-Beangrowers jew bħala kant-awtur mal-Bark Bark Disco. Jien hekk nafu. Allura skantajt xi ftit meta fetaħ il-Hole in the Wall mill-ġdid bħala bar fil-kantuniera fejn Triq il-Kbira tiltaqa’ ma’ Triq San Pawl, tas-Sliema. Ma nafx eżatt kif inhu issa dan il-bar għax għadni qatt m’erġjat mort hemm minn meta ħadu f’idejh Schranz. Minn xi ritratti li rajt fuq Facebook jidher li kif inhu issa hemm it-tendenza li jiġbed tip ta’ klijenti li aktarx li huma differenti sew minn dawk li kienu jmorru f’dan il-bar qabel. Qed ngħid hekk għax dan il-bar, li oriġinarjament kien ilu għaddej sa minn qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, huwa post li jien għaddejt ħafna ħin fih meta kont għadni teenager, b’mod speċjali fis-sajf tal-1981.

Biex ħadd ma jitħawwad tajjeb ngħid li dan il-Hole in the Wall mhux il-bar li kellhom il-ġenituri tiegħi, fejn trabbejt sa ma kelli 10 snin. Il-Hole in the Wall għamilt referenza għalih fil-11-il parti ta’ din is-sensiela. Bar li fih kien hemm ukoll jukebox, naturalment. Dan il-bar ma kontx immur fih biex nixrob jew niltaqa’ mal-ħbieb, imma għax kont inħossni komdu hemm ngħid kelma ma’ Freddie, li kien ħa l-inkarigu ta’ barman u propjetarju mingħand missieru xi snin qabel. Missieru kellu ukoll restaurant imdaqqas bieb ma’ bieb li madwar l-istess żmien kien għadda f’idejn, Charlie Bartolo, li jiġi ħu dan Freddie.

It-tifkiriet tiegħi tal-Hole in the Wall marbutin speċifikament mas-sajf tal-1981 meta kelli l-ewwel opportunità f’ħajti naqla xi ħaġa tal-flus. Ma kienx impjieg propja, anke għax kont għadni taħt l-età. Kont aktar immur nati daqqa t’id lil Freddie f’ċertu ħinijiet fuq bażi regolari, niekol xi ħaġa ħafifa hemm, u ningħata xi ħaġa tal-pocket money. Kont niġbor u naħsel it-tazzi, insajjar xi burgers sempliċi għall-klijenti, u ngħid aktar minn kemtejn man-nies fil-bar, jew anke ma’ Freddie fil-waqtiet rari ma kienx ikun hemm wisq nies.

Apparti dan kollu, l-aktar ħaġa li niżlet tajjeb miegħi kienet meta Freddie qalli biex nieħu ħsieb l-għażla tad-diski fil-jukebox. Dan kien ifisser żewġ affarijiet. L-ewwel ħaġa kienet li mmur fil-ħanut ta’ Anthony D’Amato li dak iż-żmien kien hemm fi Triq Bisazza, ħames minuti bogħod mill-bar. Bħala t-tieni ħaġa kelli nara li l-jukebox ma tagħmel qatt aktar minn 10 minuti mhux qed iddoqq, biex b’hekk inħajjru lin-nies iwaddbu l-flus fiha biex idoqqu diska huma stess għax jintebħu biha qed iddoqq. “Doqq diski li taħseb li jħajjru lin-nies immoru jfittxu l-għażla tagħhom fil-jukebox,” kien qalli Freddie. Ma nafx eżatt jekk kontx inrexxieli nagħmel din it-tieni ħaġa b’mod sodisfaċenti, imma naf li f’dak li kienet l-ewwel responsabbilità, jiġifieri li nixtri diski ġodda, inħoss li kont neċċella b’mod faċli.

Nemmen li dan kollu, flimkien ma’ xi esperjenzi oħra li jissemmew f’din is-sensiela – inkluż dik fit-12-il parti – wassluni biex nibda nterraq bil-mod lejn karriera fil-qasam tax-xandir. Fis-sajf tal-1981 kien hemm għażla tassew varjata ta’ stili mużikali anke fil-klassifika tad-diski fir-Renju Unit, li f’dawk iż-żmien kienet indubbjament tiddomina fuq l-għażla ta’ diski li jidħlu f’kull jukebox f’Malta, avolja konna għandna friski mill-hekk imsejjaħ ħelsien tal-1979.

Fost id-diski li niftakar minn dak is-sajf kien hemm: Woman u Imagine ta’ John Lennon (li kien għadu kif inqatel ftit tax-xhur qabel) u l-verżjoni ta’ Jealous Guy tiegħu mir-Roxy Music, Ghost Town ta’ The Specials, Tainted Love fil-verżjoni tas-Soft Cell, Aneka b’Japanese Boy, u xi diski ta’ Shakin’ Stevens li kien għaddej b’vena popolari nostalġika għas-snin 50 f’dak iż-żmien.

Din in-nostalġija għas-snin 50, xi ħaġa li rrepetiet ruħa regolarment qisu kull għaxar snin b’veni nostalġiċi għas-snin 60, 70, 80, 90, eċċ fl-aħħar erbgħin sena, kienet ilha ħafna tinħema fil-memorja kollettiva permeżż ta’, fost oħrajn, is-sensiela televiżiva Happy Days bil-famuż teddyboy Fonzie u s-sigla ta’ Rock Around the Clock minn Bill Hayley. Modi oħra kif kienet titkattar din il-ħeġġa biex niftakru mużika ta’ żminijiet oħra kienu jinkludu s-sensiela tal-grupp kważi-parodija Sha Na Na (li ironikament anke dehru f’Woodstock għax kienu ħbieb ta’ Jimi Hendrix) fuq TVM, apparti il-film tal-musical Grease u revival tad-doo-wop u r-rockabilly b’mod prominenti minn gruppi “ġodda” b’ismjiet bħal Matchbox, Showaddywaddy, Darts, u Stray Cats. Aktarx li dan kien il-fenomenu li wassalni nfittex is-surf rock f’dak iż-żmien bil-mod li spjegajt diġà fil-post numru 12. Mal-qalba tat-80ijiet in-nostalġiji tal-50ijijet diġà kienu bdew imajnaw għal dwak tas-snin 60.

Ma komplejtx immur il-Hole in the Wall wara dak is-sajf għax bejn l-iskola u interessi oħra sibt sostituti totali għas-sodisfazzjonijiet li kont nieħu minn dak il-bar. Aktar tard il-Hole in the Wall għamel xi snin magħluq kompletament. Meta sirt naf li reġa’ nfetah minn Ian Schranz kważi xtaqt immur nittawwal ħa nara kif inhu issa, iżda bejn kif ġew l-affarjiet u bejn b’għażla ippreferejt li nibda niftkru kif kien f’dak is-sajf tal-1981.

Għalkemm fl-aħħar żewġ posts ktibt dwar memorji ta’ meta kont diġà dħalt fiż-żgħożija, ftakart li immedjatament qabel dan il-perjodu kont għaddejt minn fażi sinifikanti oħra fir-relazzjoni tiegħi mal-mużika. Kif jaf min sewgwa din is-sensiela mill-qrib, sa ma kelli madwar 10 snin il-mużika f’ħajti kienet preżenti ħafna permezz ta’ diversi oġġetti li bihom in-nies normalment jisimgħu l-mużika. Minn daqshekk kont iffortunat ħafna, naħseb. Meta nieqaf naħseb aktar dwar hekk nara li kont iffortunat anke aktar għax il-ġenituri tiegħi kienu ddeċidew li jibgħatuni nitgħallem indoqq il-pjanu minn età żgħira ħafna.

Ommi tgħid li kelli 3 snin meta bdejt immur il-lezzjonijiet tal-pjanu. Aktarx li kelli xi ftit aktar, imma mhux wisq. Fost l-ewwel memorji vividi li għandi hemm dawn il-lezzjonijiet li kienet ittini ċertu Miss Rose Portelli fi Triq Isouard, tas-Sliema. Wara ġurnata tgħallem lit-tfal iż-żgħar fl-iskola tad-Dorotej, kif konna nsibu dik li formalment kienet il-primarja ta’ St Dorothy’s School fit-triq tagħna stess, Miss Rose kienet tati l-lezzjonijiet privati d-dar u mbagħad tmur iddoqq l-armonju fil-knisja ta’ San Girgor kull filgħaxija.

Kellhom jgħaddu ħafna snin biex nintebah li Triq Isouard ma kienetx imsemmija mhux għal xi żmiel famuż tat-tlielaq, kif kien hemm xi ħadd li qalli meta kont tifel, imma għall kompożitur Franċiż Nicolò Isouard li twieled Malta xi mitejn sena qabel. Fil-fehma tiegħi, ftit li xejn napprezzaw lil Isouard bħala poplu Malti. Veru li hemm din it-triq imsemmija għalih, u anke oħra fil-Marsa. Fil-Mosta hemm każin tal-banda, jew aħjar Soċjetà Filarmonika, b’ismu kif ukoll bust tal-bronż f’kantuniera fil-qrib quddiem GasanMamo Insurance. Kien hemm sala tal-mużika msemmija għalih fil-Belt Valletta ukoll, bieb ma’ bieb mat-Teatru Manoel, imma din sparixxiet fl-aħħar snin.

Attentati uffiċjali biex jitkattar ismu kellna matul is-snin, anke jekk mhux wisq riċenti. Ma nafx xi jrid isir biex immorru ‘l hinn mill-apprezzament formali għal dak forsi aktar popolari. Veru li dan Isouard ma kienx tal-kalibru ta’ xi Mozart jew Beethoven, anke jekk kien prolifiku sew. Illum il-mużika tiegħu la hi magħrufa sew u wisq anqas iċċelebrata. Għiduli intom kemm smajna mużika ta’ dan il-kompożitur Franċiż imwieled f’Malta matul is-sena 2018. Dik is-sena mhux biss kellna skoss fondi mill-Unjoni Ewropeja biex niċċelebraw il-Kapitali Ewropeja tal-Kultura imma wkoll għeluq il-mitejn sena mill-mewt tiegħu. Jien naf li t-tweġiba hi “kien hemm xi ħaġa,” però hu x’inhu t-twiġiba vera hija “mhux biżżejjed!” Dan parti minn argument sħun u ferm aktar kumpless, u allura forsi jkun aħjar li nħalli din il-linja ta’ ħsieb għal darb’ oħra, b’Isouard b’kollox.

Lura għall-memorji minn tfuliti f’Tas-Sliema: fl-istess żmien kont rajt ukoll il-film Mary Poppins għall-ewwel darba waqt xi attività tal-Leġjun ta’ Marija. Ta’ tifel innoċenti/konfuż li kont, għal xi żmien kont konvint lil din Miss Rose kienet Mary Poppins, jew tal-anqas xi ħadd bħalha ħafna. Apparti għal-lezzjonijiet regolari tal-pjanu u t-teorija tal-mużika, kont immur għandha ukoll biex nitgħallem il-kaligrafija, għax il-kitba tiegħi kienet qisha tħarbix ta’ xadina. Filgħaxija kont narha l-knisja ddoqq l-armonju kuljum, u apparti hekk meta dħalt inkanta mal-kor tat-tfal tal-parroċċa ta’ San Girgor hi kienet takkumpanjana fil-kant tagħna, mill-ġdid fuq l-armonju, taħt id-direzzjoni tas-surmast Carmelo Zammit.

Illum dawn kollha memorji personali li kważi nsejthom. L-effett tagħhom għadu miegħi xorta waħda, anke jekk il-memorji qed jitmermru bil-mod. Il-bażi tal-apprezzament vera tal-mużika ġie minn dawk il-lezzjonijiet ma’ Miss Rose. Anke l-mod kif nikteb ċertu ittri meta nikteb b’lapes jew biro fuq karta għandu l-bażi tiegħu f’dak li tgħallimt mingħand Miss Rose.

Il-mużika li kont nitgħallem għand Miss Rose kienet dik li jużaw għall-eżamijiet tar-Royal School of Music ta’ Londra. Dan anke għax matul is-snin kont tressaqt diversi drabi – uħud b’suċċess oħra tikka anqas – għall-eżamijiet formali ta’ din l-iskola. Kien hawn li skoprejt il-ġganti tal-mużika klassika. Fost l-aktar li kont inħobb indoqq, għalkemm nammetti mill-ewwel li ma kontx indoqqhom tajjeb ħafna, kien hemm diversi siltiet ta’ Chopin. Biż-żmien rajt li Chopin kien qisu l-pont bejn l-antik u l-modern, tal-anqas fil-vizzjoni limitata li kelli jien. Domt sew biex skoprejt li kien hemm kompożituri moderni ferm aktar minn Debussy, Satie, u Gershwin għall-pjanu u din it-tip ta’ mużika.