Blog

  • 28. Skoss Ħoss

    28. Skoss Ħoss

    Kont ili biex nitlaq minn Malta. Il-prospetti professionali fis-settur kreattiv kienu limitat ferm f’Malta. Għalkemm f’dawn l-aħħar snin, speċjalment mid-dħul ta’ Malta fl-Unjoni Ewropeja, tjiebet xi ftit is-sitwazzjoni, sa tmiem is-seklu l-ieħor l-opportunitajiet ta’ sodisfazzjon professjonali fl-oqsma kważi kollha tal-kreattività kienu għadhom skarsi wisq.

    Fl-istess waqt, tajjeb nammettu li meta kont titlaq minn Malta, ma kienx kollox ward u żahar. Għandi nifhem li llum abbli anke aktar iebsa minn qabel it-triq. Jekk qabel għal kull għadma konna ngħidu li kien hemm mitt kelb, issa hemm mijjiet. Kull darba li tlaqt minn Malta “għal dejjem” xorta kelli niġi lura wara ċertu żmien, imqar għal perjodi qosra.

    Bejn raġunijiet personali u raġunijiet finanzjarji, wara kull perjodu nistudja jew naħdem barra minn Malta, qabel ma qaleb il-millenju, dejjem sibt ruħi lura Malta għal diversi ġimgħat jekk mhux anke għal ftit xhur. Hekk ġara wara li mort nistudja l-produzzjoni radjufonika mal-BBC u anke wara l-perjodu li għamilt naħdem fir-raħal t’Unna fil-Ġermanja. Propjament mill-Ġermanja kont mort nistudja l-Amerika darbtejn, b’interruzzjoni ta’ xi kważi xahrejn f’Berlin, qabel m’ersajt ersaqt lejn Malta.

    Is-sena u nofs ta’ qabel is-sajf tal-1996 aktarx li kien l-ewwel perjodu verament twil li għamilt ngħix barra minn Malta. Mal-wasla tiegħi lura Malta f’dak is-sajf, kont dħalt għall-ewwel minn żewġ produzzjonijiet televiżivi li personalment tawni sodisfazzjon daqs Mill-Garaxx. L-ewwel waħda kien jisimha Skoss, u l-oħra kont semmejtha Bricolage.

    F’dan l-istess perjodu kont dħalt ukoll għal produzzjoni u/jew preżentazzjoni ta’ diversi programmi fuq ir-Radju ta’ l-Università, kif kien jissejjaħ dak iż-żmien dak li eventwalment sar Campus FM. Fost l-aktar programmi innovattivi għar-Radju tal-Università, kien hemm wieħed jismu Bil-Maws f’Idejk. Dan kien programm edukattiv, imma b’vena ta’ divertiment popolari minsuġa fih, dwar l-użu tal-Internet.

    Fis-sajf tal-1996 kont diġa ili nuża l-email sentejn. L-użu ta’ internet f’Malta kien għadu fil-bidu tiegħu u kien propju ftit tax-xhur qabel li fetħu l-ewwel Internet Service Providers (ISPs) f’Malta. Jekk mhux sejjer żball, dawn kien l-Keyworld u l-Video On Line. Konna nużaw modem ma’ linja tat-telefon biex biex naqbdu wieħed minn dawn l-ISPs ħalli naċċessaw l-Internet. Apparti li ma conta tista’ tuża it-telefon waqt li inti mqabbad mal-ISP, il-kommunikazzjoni kienet ristretta sew f’dik li hi ħeffa ta’ trażmissjoni ta’ data, sew dieħla għandek, kif ukoll ħierġa lejn l-Internet. Xorta waħda kien ċarissimu għalija u għal bosta oħrajn li din kienet teknoloġija li kienet revoluzzjonarja, u li kienet se tbiddel mhux biss il-mod kif nikkommunikaw ma’ xulxin imma ukoll kif naċċessaw informazzjoni dwar kull suġġett taħt il-kappa tax-xemx.

    Fost dawk li kienu jaqsmu l-entużjażmu tiegħi għall-Internet, kienen hemm Philip Serracino Ingott. Hu u jien konna nagħmlu siegħat niddiskutu l-potenzjal u l-perikli tal-Internet filwaqt li nesploraw l-aħħar żviluppi tekniċi madwaru. Philip ma kienx biss xi ħadd li jifhem sew kif taħdem it-teknoloġija imma kien ukoll intiż fl-aspetti filosofiċi ta’ din it-tekonoloġija ġdida.

    Kien miegħu li fassalt is-sensiela televiżiva Skoss. Din ukoll kienet sensiela edukattiva, tant li l-ewwel kienet tixxandar fuq Channel 22 (stazzjon purament edukattiv) qabel ma kienet tidher fuq Television Malta. Miegħi u ma’ Philip kien hemm team imdaqqas ta’ nies oħra li kienu jagħmlu kull edizzjoni ta’ din is-sensiela produzzjoni tassew informativa dwar x’joffri l-Internet fuq diversi suġġetti t’interess ġenerali.

    Bil-Maws f’Idejk u Skoss kienu l-ewwel żewġ proġrammi li fihom intuża l-Internet fuq ir-radju u t-television f’Malta. Skoss kien ukoll l-ewwel programm tat-television f’Malta li kellu grafika diġitali 3D – xogħol Paul Camilleri li bosta involuti f’dan il-qasam jafuh bħala għalliem fl-MCAST għal diversi snin – kif ukoll l-ewwel użu ta’ sistemi kompletament kompjuterizzjati biex issir il-post-produzzjoni tal-programm li jasal għand it-telespettaturi Maltin.

    Eventwalment parti mit-team ta’ Skoss ħadmet miegħi ukoll fuq is-sensiela Bricolage, li kienet l-aħħar sensiela televiżiva li pproduċejt fil-karriera tiegħi li ppreżentajt jien stess. Kien hemm xi żewġ sensieliet oħra li pproduċejt aktar tard, imma Bricolage kienet l-aħħar sensiela ta’ programmi li fiha dhert regolarment fuq it-television.

    Għax din is-sensiela ta’ kitbiet propjament tiffoka aktar fuq il-mużika, tajjeb nagħlaq din il-parti ta’ din il-ktiba tiegħi b’xi ħaġa li għandha x’taqsam mal-mużika. Kull edizzjoni tal-programm Skoss kienet tinkludi taqsima msejħa Skoss Ħoss. Din kienet sempliċi għażla ta’ videos mużikali li kienu jkunu speċi ta’ reklam għall-ħanut tad-diski Exotique, li kien jimporta ħafna videos għad-dilettanti tal-mużika f’Malta.

    Ftit li xejn kienu jeċitawni l-għażliet ta’ Malcolm Demanuele (li mhux biss kien id-direttur tekniku ta’ dawn iż-żewġ sensieliet televiżivi imma ukoll DJ fuq wieħed mill-istazzjonijet tal-partiti politiċi) għal Skoss Ħoss, ħlief għal darba waħda biss. Kien qalli, “jekk tgħidli li din ma tinteressakx, allura kull ma nista’ ngħidlek huwa, nirraħ demmek isirlek demel.” Naf li kien qed jiċċajta. Konna niċċajtaw ġoff ma’ xulxin b’dan il-mod, fejn il-logħob bil-kliem kien parti mill-mod kif konna ntaffu mill-monotonija tal-kumplament ta’ ħidmietna. L-għażla ta’ “nirraħ demmek isirlek demel” kienet Govinda ta’ Kula Shaker. Sa fejn naf jien, demmi sew għadu.

  • 27. Gate Gate Paragate Parasamgate Bodhi Svaha

    27. Gate Gate Paragate Parasamgate Bodhi Svaha

    It-tluq. Titlaq mit-tbatija. Titlaq lejn il-liberazzjoni mit-tbatija. Tluq mill-għazz mentali għal moħħ miftuh. Tluq mid-duwaliżmu għan-non-duwaliżmu. Paragate: tluq lejn xatt ieħor. Tluq lejn art li tinstab in-naħa l-oħra. Lil hinn minn hawn. Parasamgate: kulħadd sam. Is-Sangha, jgħidulha. Kollox u kulħadd. Kollox u kulħadd ‘l hinn minn hawn. Bodhi svaha: tara ġmiel id-dawl li hemm fik. Id-dawl li hemm f’kollox u kulħadd.

    Dan il-qofol ta’ kollox. Dan huwa l-qofol ta’ kollox fit-twemmin Buddista.

    Meta kont mort nistudja l-produzzjoni għar-radju mal-BBC f’Londra fl-1988, kien hemm diversi studenti oħra minn madwar id-dinja, l-biċċa l-kbira minn pajjiżi tal-Commonwealth. Kont ngħaddi ħafna ħin ma’ bosta minnhom individwalment biex insir naf aktar dwar pajjiżhom u l-drawwiet tagħhom. Qatt ma kont iltaqjt ma’ nies minn tant pajjiżi qabel. Il-Botswana u l-Lesotho naħseb anqas insibhom fuq mappa ma kont għadni naf. Iltqajt ma’ xi ħadd mill-Fiji u s-Sierra Leone għall-ewwel darba f’dan iż-żmien. Id-diskussjonijiet magħhom kienu jkunu mhux biss interessanti fihom infushom imma ukoll opportunità eċċezzjonali biex nara kif jirraġuna xi ħadd li huwa mrobbi f’ambjent differenti kważi għal kollox minn tiegħi.

    Fostna kien hemm ukoll xandara mir-Radju tat-Tajlandja. Mara li kienet tidher għadha żgħira fl-età. Biż-żmien sirt naf li kienet xi 20 sena akbar milli kienet tidher. Ma nafx li qatt kont tkellimt ma’ persuna Ażjatika, ħlief b’mod superfiċjali, qabel ma ltqajt magħha. Kienet devota sew tat-twemmin reliġjuż jew spiritwali tagħha. Kont kurjuż. Ridt insir naf aktar.

    Nhar ta’ Ħadd, meta normalment ma kien ikollna xejn fil-kors tal-BBC, hija kienet tmur regolarment fit-tempju Buddhapadipa li hemm f’Wimbledon. Dan qiegħed xi kwarta mixi ‘l bogħod mill-famuż post fejn isir il-kampjonat tat-tennis. It-tempju mill-ewwel jurik x’inhu minn barra, għax differenti ferm milli bini l-ieħor kollu madwaru. Binja bajda b’saqaf aħmar skur imżejjen f’truf kulur id-deheb, bibien u twiqi stil differenti ferm minn dawk Ingliżi. Madwar it-tempju, ġnien imdaqqas mhux differenti wisq minn dawk li tistenna li tara f’ċertu partijiet tal-Ingilterra, anke jekk irranġat b’mod li huwa differenti minn ġonna oħra lokali. Wad Buddhapadipa kien għadu kemm jinbena u, milli fhimt, kien l-ewwel tempju Buddista f’Londra. Il-patrijiet u sorijiet Buddhisti li kien hemm fih dak iż-żmien kienu kollha mit-Tajlandja.

    Bħala parti mill-kors tal-BBC, kellna l-opportunità nipproduċu programm speċjali dwar xi ħaġa partikolari f’Londra li hija t’interess għas-semmiegħa tagħna lura f’pajjiżna. Uħud minna għażilna li nikkollaboraw ma’ xi ħadd ieħor fuq il-proġett tagħhom minflok, b’mod partikolari jekk dan kien wieħed xi ftit aktar impenjattiv. Għax kont tassew affaxxinat minn din il-kultura li ma kont naf kważi xejn dwarha, għażilt li nagħti daqqa t’id fuq il-programm għar-Radju tat-Taljandja. Radio Thailand għadu sal-lum ixandar sew bit-Tajlandiż kif ukoll bl-Ingliż, iċ-Ċiniż, u lingwi oħra. Dan il-programm dwar Wad Buddhapadipa f’Wimbledon kien bl-Ingliż, anke jekk l-intervisti mal-patrijiet u s-sorijiet li kien hemm fih kienu bit-Tajlandiż. Jien għamilt il-vuċi bl-Ingliż flok il-patri li kien responsabbli mit-tempju, fost affarijiet oħra aktar tekniċi.

    L-ewwel darba li mort il-Wad Buddhapadipa ta’ Wimbledon, il-kurżità inbidlet f’interess ġenwin wara ftit aktar minn l-ewwel siegħa li għamilt hemm. Meta erġajna morna biex inkomplu l-ħidma tagħhna hemm xi jiem wara, dan l-interess ġenwin inbidel f’interess aktar profond. Tista’ tgħid li kont ilmaħt bħal leħħa ta’ dawl li xegħlet dan l-interess f’spirtwalità pura. Qatt ma fhimt li l-Buddiżmu jaħdem b’dan il-mod, imma bħal donnu kont ikkonvertejt minn ġuvnott mhux Buddist għal wieħed Buddist. Mingħajr ċeremonji partikolari. Mingħajr wisq priedki. Mingħajr biża ta’ xejn.

    Bl-aktar mod naturali bdejt nemmen f’dawk li jsejħulhom l-erba’ veritajiet nobbli. L-ewwel minn dawn hija li l-ħajja mimlija uġiegħ; dak li jsejħulha dukkha. It-tieni hija dwar is-sors ta’ dan l-uġiegħ minn dik li tissejjaħ taṇhā, ir-rabta tagħna ma’ dak li nixtiequ. Dawn veritajiet li jduru madwar l-għarfien tal-impermanenza ta’ kollox. It-tielet verità hija li neħilsu mid-dukkha jekk nitilqu jew inwarrbu t-taṇhā minn ħajjitna. L-aħħar minn dawn l-erba’ veritajiet nobbli hija l-mogħdija li twassalna ‘l hinn mit-taṇhā biex neħilsu mid-dukkh.

    Il-modija fir-raba’ verità Buddista fiha tmien aspetti li jorbtu ma’ dak li hu sewwa. Biex ma nispiċċax nagħti priedka dwar il-verità fit-twemmin Buddista, ngħid biss li l-qofol ta’ din il-modija lejn is-sewwa hija sempli daqs meta tgħid: oqgħod bilgħaqal u għamel il-ġid. Jew, fi kliem xi ħadd Malti tassew għaref: ġid lil kulħadd, deni lil ħadd. Din nafha mingħand ommi aktar minn kull ħaddieħor, anke jekk dan huwa t-twemmin li kienet mgħallma hi meta kienet żgħira.

    Dan id-dawl spiritwali ressaqni lejn modi varji ta’ kif diversi nies madwar id-dinja jimmanifestaw it-twemmin tagħhom fil-veritajiet nobbli tal-Buddiżmu. Uħud minn dawn il-modi saru sempliċi cliche: l-inċens, id-daqq ta’ ċertu stili ta’ mużika “orjentali”, it-twedin tal-mantra bl-Om, il-kant partikolari tal-patrijiet Tibetani, kif ukoll it-tlaqqieh ta’ ħsejjes mil-lvant m’oħrajn mill-punent li f’ċertu żmien kienu jisseħu New Age. Għalkemm smajt ħafna minn dawn it-tip ta’ ħsejjes fuq perjodu ta’ aktar minn għaxar snin, ma tantx sibt rabta diretta bejnhom u t-twemmin essenzjali tal-Buddismu. Jekk verament hemm xi mużika li tressaqni qrib il-veritajiet Buddisti hija xi ħaġa bħal 4’33’ ta’ John Cage jew forsi xi kanzunetti minn Leonard Cohen, speċjalment mill-parti aħħarija tal-karriera tiegħu.

    Minkejja dan li qed ngħid dwar il-mod li bih il-mużika tmiss mat-twemmin Buddista, l-użu tal-mantra mhux xi ħaġa rrelevanti. Ir-repetizzjoni hija teknika magħrufa sew f’bosta kulturi għax iddaħħal lill-individwu aktar qrib tal-ħsus u l-ħsejjes spiritwali. Il-mantra favorita tiegħi hija dik li ttem is-Sutra tal-Qalb: il-qalb tal-perfezzjoni tal-għerf. Gate gate paragate parasamgate bodhi svaha.

  • 26. Mein Gehirn Ist K/ein Gefängnis

    26. Mein Gehirn Ist K/ein Gefängnis

    Żgur fid-dinja bħalha m’hemmx? L-ewwel darba li smajt din l-esaġerazzjoni kien fil-kanzunetta popolari Viva Malta ta’ The Malta Bums, miktuba minn Freddie Portelli. Possibli li mkien fid-dinja m’hu sabiħ, tajjeb, ħażin, jew ikrah bl-istess mod? Forsi aħjar, forsi agħar. L-istess? Abbli veru li kollox huwa uniku fid-dinja. Jew inkella abbli xejn m’hu hekk.

    Din sfida li ndubjament twasslek biex tivvjaġġa. Inkella dan tewdin filosofiku li jwassal lil min għandu intellett ferm aktar b’saħtu minn tiegħi biex imur f’estrem jew ieħor, sa kemm b’xi mod tassew għaqli ma jsibx bilanċ. Hekk ġara. Tlaqt infittex l-estremi u minflok sibt triq lejn il-bilanċ.

    Ftit aktar minn 25 sena ilu kont tassew nittama li l-kumplament tad-dinja mhux bħal Malta. Ħassejt li professjonalment ma kienx hemm prospetti li kienu jħajruni ngħaddas rasi u nkompli fuq dak li bdejt matul l-għaxar snin ta’ qabel. Kreattivitament kont ikkargat aktar milli qatt emmint li jien fis-snin ta’ wara, imma spiss kont insibni ngħum fl-ovvju u r-ripetizzjoni bla bżonn.

    Nesaġera jekk ngħid li kont messejt il-qiegħ. Kont inħossni messejt il-qiegħ avolja kont sempliċiment għatxan għall-avventura. Kelli aptit kbir għal dak li huwa differenti. Il-futur ta’ Malta diġa kien wasal f’pajjiżi oħra. U allura tlaqt infittex il-futur barra minn Malta.

    Fir-rebbiegħa tal-1994 sibt ruħi f’raħal żgħir fil-Ġermanja jismu Unna. Kont mistieden ningħaqad ma grupp imdaqqas ta’ studenti teatrali oħra minn madwar l-Ewropa. Dan kien wieħed mill-ewwel proġetti kulturali tal-Kummissjoni Ewropeja. Flimkien konna se naħdmu fuq tlett produzzjonijiet. Dik prinċipali kienet f’ċirku żgħir jismu Circus Travados fejn kont għamilt ħabib ma’ Llama. Hemm ħdimna fuq spettaklu mimli akrobazija u aspetti oħra assoċjati maċ-ċirku ibbażat fuq is-satira ta’ Karl Kraus, Die letzten Tage der Menschheit. Spettaklu ieħor kien sensiela ta’ tableau vivant imsejsa fuq uħud minn Los caprichos tal-artist Spanjol Francisco Goya.

    Ma’ dawn kien hemm ukoll produzzjoni oħra maħduma forma ta’ sensiela ta’ installations artistiċi b’ħafna teatru fiżiku mibni madwar it-test għal Die Hamletmaschine ta’ Heiner Müller. Dan kien imsejjes f’birrerija qadima li kienet qed tiġi renovata f’ċentru kulturali. Fiċ-ċirku kont ngħaddi ħafna mill-ħin tiegħi, mhux biss mal-llama, ngħix ħajja differenti ferm minn dik li ħallejt warajja f’Malta. Madankollu kien fil-kantina enormi tal-birrerija li kont sibt dinja kreattiva ġdida ma’ tip ta’ nies li qatt ma kont għadni ltqajt magħhom qabel f’ħajti. Parti mir-raġuni ta’ dan kienet li dan kien żmien tassew eċitanti għall-Ġermanja għax ir-reunifikazzjoni bejn il-Lvant u l-Puntent tal-pajjiz kienet għadha tassew friska.

    Biex niffamiljarizza aktar ruħi mal-kultura tal-Hamletmashcine, sieħbi Gregor Schwellenbach kien għaddieli cassette tal-interpretazzjoni tal-grupp Einstürzende Neubauten ta’ dan ix-xogħol. Rajt li aħna kellna nħufu f’direzzjonijiet differenti kemm jista’ jkun. Dan l-aktar għax emmint li jekk nipprovaw inkunu differenti konna se nterrqu lejn perspettivi li huma aktar personali. Minn daqshekk konna naqblu kompletament mhux biss jien u Gregor, li bi qbil miegħi kien ħa f’idejh il-mużika għall-ispettaklu ta’ ċirku, imma ħafna minn sħabna li flimkien għaddejna dik ir-rebbiegħa tal-1994 naħdmu flimkien biex fis-sajf nippreżentaw dawn it-tliet spettakli lin-nies ta’ Unna.

    L-istorja ma tieqafx hawn, sintendi. Dan kollu jorbot ma’ dak kollu li esperjenzajt fl-ewwel snin li għamilt barra minn Malta, fejn kollox kien verament avventura mhux ta’ kuljum. Fl-istess waqt intenni f’moħħi uħud mill-ħafna raġunijiet għalfejn tlaqt minn Malta. Hemm wisq raġunijiet. Uħud raġunijiet ovvji, oħrajn aktar personali. Raġunijiet li jaf huma l-istess bħal ta’ ħaddieħor, kif ukoll oħrajn li huma tiegħi biss. Possibli għandi xi idea jew emozzjoni li fid-dinja bħalha m’hemmx?

    https://www.youtube.com/watch?v=0l5l400OTl8

  • 25. Grunge u Strobju Ieħor

    25. Grunge u Strobju Ieħor

    F’daqqa waħda bħal ħassejtni qed nitlef kont tal-mużika popolari li kont trabbejt biha minn tfuliti. Bħala xandar professjonali b’interess f’diversi tipi ta’ mużika, kont nisma’ ħafna diski sew ġodda kif ukoll minn repertorji stabbiliti li kont għandi qed niskopri ftit ftit. Fil-bidu tas-snin 90, il-pop ġdid kien qed jinstema’ banali għal widenejja aktar minn qatt qabel. Ir-rock kien beda jiħrax aktar jew inkella jidħol f’aspetti mużikali oħra fejn qajla kien jinħass li hu postu. Ġeneri oħra bdejt nitlef is-sens tagħhom bil-mod il-mod u għalkemm kien jinħass li hemm kontinwità ma’ dak li ġie qabel, ftit li xejn kont inħoss li qed jitfaċċaw ħsejjes ġodda interessanti.

    Bil-mod il-mod bdejt nitlef l-interess fil-mużika l-ġdida, u wisq aktar fix-xena mużikali f’Malta. Il-biċċa l-kbira tal-mużika minn Malta kont inħossha kopja fqira ta’ materjal Ingliż jew Amerikan, u xi drabi Taljana – anke jekk ferm anqas milli kienet sas-snin 70. Il-kwalità tal-produzzjonijiet lokali kważi kollha kienet fqira, anke għax it-teknoloġija tal-mużika u r-recordings kienet għaddejja minn fażi tranżitorja. Kien iż-żmien li fih il-mużika u l-kompjuters kienu qed joqorbu aktar lejn xulxin milli ċertu puristi xtaquhom. Il-ħoss tal-mużika mdaqqa minn kompjuter gerxet lil ħafna nies mill-ġmiel veru li setgħet toffri.

    Bdew deħlin dubji serji f’moħħi jekk għandix inkompli bil-karriera professjonali fix-xandir. Dan anke għax kont xi ftit diżilluż b’kif kienu qed jiżviluppaw l-affarijiet bil-liberalizazzjoni tax-xandir, fejn il-partiti politiċi kienu bdew bil-mod jiddominaw dan is-settur ukoll. Ma nafx pajjiż ieħor suppost demokratiku fid-dinja fejn il-partiti prinċipali fil-parlament huma ukoll propjetarji assoluti ta’ stazzjonijiet tax-xandir privati. Għalija din anomalija dipressanti. Konna ipprovajna noħolqu alternattiva kummerċjali għalihom permezz tal-istazzjoni Radio One Live, li kont tqabbadt nibni mal-aħwa Godfrey u Joe Grima. Kien hemm oħrajn ukoll, sintendi. Illum nista’ ngħid bla tlaqlieq li ħadd minna ma rnexxielu jlaħħaq mal-eġemonija tal-partiti politiċi.

    F’dan il-kuntest kont iddeċidejt li nitlaq mill-ħidma fix-xandir full-time u minflok nibda ngħallem f’żewġ skejjel sekondarji. L-iskejjel kien dawk ta’ Stella Maris fil-Gżira fejn kont ngħallem l-hekk imsejħa Media Studies, u d-drama fl-iskola tassew sabiħa ta’ St Patrick’s immexxija mis-Sależjani f’Tas-Sliema. Żewġ esperjenzi differenti ħafna minn xulxin. Fi skola minnhom il-biċċa l-kbira tat-tfal kienu minn familji borgiżi jew oħrajn b’aspriazzjonijiet soċjali ‘l fuq mill-klassi tan-nofs li kienu daħlu fiha ftit tas-snin qabel, anke jekk mhux kollha kienu hekk. Fl-iskola l-oħra kien hemm ħafna tfal li kellhom bżonn appoġġ sostanzjali biex jirċievu edukazzjoni sekondarja ‘l hinn minn ambjenti domestiċi xi drabi oppressivi, oħrajn dipressivi, kultant abbużivi, u xi drabi umli jew sempliċi wisq biex jaspiraw għal ħajja f’klassi soċjali anqas diffiċli minn dik li trabbew fiha, anke jekk mhux kollha kienu hekk.

    Mat-tfal ta’ St Patrick’s esplorajt it-teatru applikat li kont qed nitgħallem mill-kotba ta’ Augusto Boal li kont għadni qed nistudja fl-Università. Tgħallimt ħafna aktar mingħand it-tfal ta’ St Patrick’s milli naħseb li għallimthom jien. Eventwalment spiċċajt nassiti lil Boal, għal anke aktar taħriġ, matul sajf sħiħ fis-snin 90 fi New York. Mingħand it-tfal ta’ Stella Maris ma niftakarx li tgħallimt wisq, ħlief li kien hemm ġeneru “ġdid” ta’ mużika minn Seattle msejjaħ grunge u kemm kien popolari magħhom Smash Radio. Tlett kwarti minnhom kienu jaspiraw biex isiru piloti jew bdoti tal-ajruplani. Ma naf kemm minnhom irnexxielhom f’din l-ambizzjoni. Ma nafx x’effett kellhom tlett direttivi li offrejtilhom jien biex jifhmu u/jew janalizzaw il-mezzi tal-media li ma kienux fil-kurrikulu uffiċjali maħruġ mill-Media Centre tal-Knisja: question authority / question reality / question everything. Fi żminijiet oħra abbli kawża ta’ skommunikazzjoni. Min jaf?

    Il-mużika grunge kont espost għaliha għal diversi xhur, jekk mhux snin, qabel ma sirt naf li jsejħulha hekk. Fir-rock nights li konna norganizzaw fit-Tigulio ta’ San Ġiljan kont nirreżisti li ndoqq diski tal-Metallica għax, b’mod daqsxejn patronizzanti, kont inħoss li kienu goffi wisq għar-rockers xi ftit aktar imdaħħla fiż-żmien mit-teenagers li kienu jitolbuni ndoqq xi ħaġa mill-Album l-Iswed li kien għadu kemm ħareġ. Kont naqtalhom l-għatx bil-perżuta billi ndoqq l-ewwel ftit battuti ta’ Enter Sandman bejn diska u oħra tal-Black Sabbath, Led Zeppelin, jew Deep Purple, jew anke billi ndoqq Nothing Else Matters, meta naqleb għad-diski rock relattivament kwieti fl-aħħar nofs siegħa. Il-Pearl Jam u l-Alice in Chaine ma kont niddejjaq xejn indoqqhom f’dawn ir-rock nights tat-Tigulio, imma kellu jkun sieħbi Julian Manduca biex jikkonvinċini nisma’ sew lin-Nirvana u nibda ninkludihom mad-diski l-oħra b’mod regolari. Fl-1994 in-Nirvana kienu ġibdu ħafna aktar attenzjoni lejhom wara li Kurt Cobain falla jgħix u rnexxilu jmut.

    Meta niftakar f’dan il-perjodu ta’ ħajti, il-mużika “ġdida” ta’ dak żmien ma tqanqalnix wisq. Ftit wara ltaqt minn Malta għal perjodu twil. L-ewwel mort naħdem il-Ġermanja u wara mort nistudja l-Amerika. Hemm skoprjet ħsejjes ġodda li f’Malta ma kellix aċċess daqstant faċli għalihom. Dwar dawn nikteb aktar ‘l quddiem f’din is-sensiela. Għalissa se naqsam magħkom waħda minn dawk il-ftit siltiet minn ftit tas-snin qabel li fihom kont insib refuġju kważi spiritwali f’dan il-perjodu ta’ grunge u storbju ieħor fil-bidu tas-snin 90. Meta ma kontx insib din u xi oħrajn bħalha kont indur għat-tango bl-akkordjan ta’ Astor Piazzola, b’mod partikolari fil-kollaborazzjoni tiegħu mal-Kronos Quartet li konna anke rajnihom live f’Malta għall-ewwel darba fit-Teatru Manoel ftit tas-snin qabel.