Blog

  • 32. Għajr Int

    32. Għajr Int

    Fl-aħħar post minn din is-sensiela bdejt nirrakkonta kif kien hemm żmien, eżatt qabel tlaqt minn New York u ġejt lura lejn l-Ewropa, li l-mużika bħal donna reġgħet daħlet f’ħajti b’mod sostanzjali. Ir-raġuni prinċipali kienet li issa kellna magna ġdida li biha stajt nisma’ kull tip ta’ mużika li rrid u meta rrid. Din il-magna kienet kompjuter imqabbad mal-Internet.

    Il-fenomenu tal-file sharing, speċjalment l-mp3s, permezz ta’ servizzi bħal Napster, Gnutella, Limewire, Morpheus, u Kazaa, fost ħafna oħrajn, biddel radikalment il-mod li bih bdejna niskopru l-mużika. Dawn bidlu l-mudell ekobomiku fl-industija tal-mużika, primarjament a detriment tal-artisti, imma ukoll tad-ditti tad-diski. Xorta kien hemm min kien irid ikollu CD originali mingħand l-artisti favoriti tiegħu, u allura l-ħwienet tad-diski ma ħadux daqqa kbira mill-ewwel, jew tal-anqas mhux kbira mill-ewwel daqs tad-ditti tad-diski li bdew jaraw li ċertu mużiċisti issa jistgħu jilħqu s-segwaċi tagħhom direttament.

    Li kien hemm bżonn huwa dak li s’issa għadu m’instabx: mod kif l-artisti jkomplu jitħasslu ta’ xogħolhom fil-kuntest tat-teknoloġija tal-Internet li għamlet kull recording li qatt ħareġ fil-pubbliku, imqar b’mod limitat, teknikament aċċessibli immedjatament u aktarx mingħajr ħlas, ħlief biex taqbad mal-internet. Jidhirli li unika raġuni li l-industrija tal-mużika għada ma kkollatx kompletament huwa bis-saħħa tal-kunċerti u materjal sekondarju (merchandize bħal t-shirts, kalendarji, u x’naf jien) li jiżboq bil-bosta id-dħul li qatt jista’ ħadd jistenna mill-bejgħ tal-mużika rrekordjata. Mhux ta’ b’xejn li reġà tfaċċa suq għad-diski fuq il-vinyl.

    Fil-perjodu ta’ madwar 10 snin li għamilt ngħix fi New York kont nattendi regolarment kunċerti kbar f’postijiet leġġendarji bħal Madison Square Garden, fejn rajt lil Sting, jew Herbie Hancock bħala parti mill-kunċert jazz tal-JVC qrib it-Twin Towers tal-World Trade Centre meta kienu għadhom hemm, sintendi. Inkella ġemgħat kbar ta’ nies f’Central Park, fejn rajt il-Jeff Healey Band u Patti Smith għat-tieni darba. Jones Beach f’Long Island għal Roger Waters, jew anke Battery Park fejn issaħħart b’Cassandra Wilson bl-Istatwa tal-Libertà fl-isfond. Dawn kienu jalternaw regolarment ma’ gigs f’postijiet daqs naqra fi New York imxerda minn Brooklyn sa Harlem u minn Greenwich Village sal-Bronx. Dan apparti dawk is-Sessions at West 54th li ktibt dwarhom fit-32 parti ta’ din is-sensiela.

    Fl-2002, madwar sentejn u nofs qabel tlaqt minn New York u bdejt naħdem u ngħix fi-Scarborough fir-Renju Unit, kien tfaċċa stazzjon tar-radju li jxandar esklussivament fuq l-Internet. Propjament BBC 6 Music tista’ taqbdu fuq id-DAB ukoll, imma trid tkun f’pajjiżu biex tagħmel dan. Il-kunċett ta’ stazzjon tar-radju li mhux intiż bħall-kumplament tal-istazzjonijijet tar-radju l-oħra imma wieħed biex jinstema’ (kwazi) biss fuq l-Internet kienet xi ħaġa li affaxxinatni ferm mill-ewwel.

    Tħabbibt sew ma’ dan l-istazzjon mill-ewwel għax kellu tlett kantanti fost il-preżentaturi tiegħu, li kienu DJs magħrufa sew għall-programmi tagħhom ta’ mużika alternattiva. Il-kantanti kienu Bruce Dickinson tal-Iron Maiden, Arthur Brown (anke jekk dan ma kienx hemm regolarment) u Tom Robinson. Biż-żmien Iggy Pop ħa post Bruce Dickinson u Tom Robinson sar wieħed mill-aktar preżentaturi tar-radju favoriti tiegħi. L-unika preżentatur aħjar minnu kien John Peel, xi ħaġa li Robinson stess jammettiha, għal raġunijiet ovvji – jekk taf min kien John Peel. F’dawn l-aħħar snin tfaċċa ukoll Tom Ravenscroft, li huwa iben John Peel, imma fil-fehma tiegħi m’hemmx paragun bejnu u bejn missieru, anke jekk idoqq ħafna mużika ġdida hu ukoll.

    Kien propju waqt programm ta’ Bob Harris fuq BBC 6 Music fl-2003 li smajt żewġ siltet mill-album Deb ta’ Souad Massi. Mingħajr esaġerazzjoni ngħid li l-ħoss sempliċi u tassew melodjuż ta’ din il-kant-awtriċi Alġerina Berbera laqatni b’mod profond. Għalkemm Harris kien qed ixandar minn Londra, fraħt immens meta ħabbar li kienet ser tati kunċert fi New York aktar tard dak ix-xahar. Il-kunċert kien sar f’Central Park u kont mort b’ħeġġa li rari naf li kelli għal xi mużiċist ieħor fis-snin kollha li attendejt kunċerti live. Ir-raġuni ta’ dan hija xi ħaġa li forsi mhux daqstant ovvja għalija. Naħseb li, kif jiġri f’mumenti hekk, hemm aktar minn raġuni waħda.

    Issa qed noqorbu lejn tmiem ta’ din is-sensiela. Fadal biss żewġ partijiet oħra qabel nieqaf nikteb dwar dawn il-memorji tal-mużika f’ħajti. L-iskop oriġinali li bdejt nikteb dawn it-tifkiriet żviluppa f’xi ħaġa anke isbaħ milli bsart. Dwar hekk nittama li jkolli l-opportunità ngħidilkom aktar dalwaqt. Intant, però, nittama li tkomplu sseġwu l-partijiet li fadal f’din is-sensiela. Grazzi tal-appoġġ u l-kummenti sbieħ mhux biss taħt il-kitbiet infushom imma ukoll f’messaġġi diretti u anke telefonati.

  • 31. X’aktar?

    31. X’aktar?

    Sa mill-ewwel darba li rajt l-Internet tard fis-snin 80, qabel ma biss kien għadu ġie ivvintat il-World Wide Web, intbaħt li dan kien se jkun il-mezz il-ġdid fid-dinja tal-medja. Ma kontx waħdi li għaraft fih dan il-potenzjal anke jekk ħafna abbli għadhom sal-lum jarawh bħala xi ħaġa separata.

    Aktarx li waħda mill-aktar affarijiet li ġibduni lejn l-Internet kienet l-idea li m’hemmx bżonn aktar intermedjarju editorjali bejnek u bejn min trid twassal il-messaġġ tiegħek għandu. Kien dan, fost affarijiet oħra, li wassalni biex nirridirezzjonha l-interessi professjonali kif ukoll akkademiċi tiegħi – li wara ċertu żmien saru ħaġa waħda – lejn l-użu tal-Internet fil-qasam tal-kreattività u l-ispettaklu.

    Kont diġa ili naħdem fil-qasam tax-xandir għal aktar minn għaxar snin meta bdejt naħseb dwar kemm kien relattivament limitat il-mod kif setgħu jiżviluppaw l-affarijiet. Wara l-esperjenza tal-ħidma ma’ l-aħwa Joe u Godfrey Grima fuq il-ħolqien ta’ Radio One Live u t-tluq minn Malta suppost “għal dejjem,” il-prospetti dehru anke anqas attrajenti. Propjament, għażla waħda kien hemm biex inkun nista’ nsib xi forma ta’ sodisfazzjon professjonali f’dak il-punt: li noħloq stazzjon tiegħi stess. L-aktar parti diffiċli ta’ dan kienet li la ridt noħloq wieħed tar-radju u wisq anqas għat-television.

    Kien hekk li wasalt biex inħares lejn l-Internet bħala l-pass naturali li kien imiss fil-mixja professjonali tiegħi fil-mezzi tax-xandir. Mill-ewwel emmint li l-internet verament kellu l-potenzjal ikun mezz ta’ demokrazija diretta. Dan mhux bħar-radju li trid liċenzja biex ixxandar bih jew it-television li trid investiment finanzjarju qawwi fih biex verament tiġbed l-attenzjoni tat-telespettaturi.

    Kien hekk li kkonvinċejt grupp żgħir ħafna ta’ nies li kont nafda sew, u li kellhom ħliet li jien m’għandix, biex flimkien nibdew kumpanija. L-isem li għażilt jien għal din il-kumpanija kien MaltaMedia. Aktarx li konna kmieni wisq meta bdejna nagħmlu dan it-tip ta’ xogħol fl-aħħar sentejn-tlieta tas-seklu l-ieħor. Kull ħaġa li messejna magħha kienet “l-ewwel” – konna verament pijunieri, aktar minn kollox, fejn jidħol l-użu tal-Internet f’Malta

    L-istorja tal-MaltaMedia jixirqilha ktieb sħiħ biex tingħad sew. Is-servizz tal-aħbarijiet li konna ħloqna taħt tit-tmexxija ta’ Martin Debattista għamel żmien twil l-unika wieħed regolari minn Malta qabel ma l-gazzetti ntebħu li dan il-mezz kien il-futur tal-intrapriża tagħhom. Għax konna stonkużi, konna noffru servizz bi-lingwi, tal-anqas f’dawk is-snin. Eventalment qlibna għall-Ingliż biss. Fost in-numru mdaqqas ta’ nies li ħadmu magħha u kitbu rapporti fis-servizz tal-aħbarijiet ta’ MaltaMedia matul is-snin kien hemm Darrell Pace, Pierre J. Mejlak, Sandro Mangion, Immanuel Mifsud, Kristina Chetcuti, Coryse Borg, Alexia Conti, Robert Micallef, Ramona Portelli, Frederick Zammit, Lorraine Duca, kif ukoll il-mibkija għażiża tagħna Ruth Davies.

    L-aktar servizz tal-MaltaMedia li kien għal qalbi kien aboutmalta.com, websajt żviluppata fuq is-sit pijunier li kien ħoloq Grazio Falzon xi ftit qabel bħala l-ewwel website dwar Malta. L-isem oriġinali kien Grazio’s Malta Virtwali. Dawk il-Maltin li kienu jużaw l-Internet f’dak iż-żmien żgur li jiftakruha. Il-Professur Falzon kien fdana biex niżviluppaw dan is-sit f’wieħed li jservi ta’ direttorju għall-preżenza Maltija onlajn, fis-snin ta’ qabel tfaċċa Google.

    Fuq livell aktar personali, kont miġbud ferm lejn ix-xandiriet li konna nagħmlu msejħa webcasts. Uħud minn dawn saru f’kollaborazzjoni ma’ Radju Calypso (meta kien għadu stazzjon Għawdxi) u r-Radju tal-Università (sa ma sar Campus FM). Eventwalment bdejna nagħmlu minn dawn il-webcasts mingħajr kollaborazzjonijiet ma’ stazzjonijiet stabbiliti terrestrijalment. Dawn wasslu biex bdejt nikteb il-blog tiegħi, u miegħi kaxkart lil Pierre J. Mejlak, Immanuel Mifsud, Robert Micallef u oħrajt biex jagħmlu tagħhom ukoll.

    L-ewwel snin tal-blogosfera Maltija mill-2004 kien tassew żmien interessanti u eċitanti. Alex Grech kiteb it-teżi tad-dottorat tiegħu dwar din ix-xena u l-mod kif iddeterjorat sa ma waslet il-kwistjoni tad-divorzju f’Malta u l-partiti politiċi ntebħu bis-saħħa ta’ dan il-mezz ġdid ta’ kommunikazzjoni. Fil-blog tiegħi kont sibt dak li dejjem xtaqt: mezz ta’ kommunikazzjoni diretta u ħielsa minn kull intermedjarju. Fil-blog bdejt nikteb dwar il-mużika li kienet tinteressani. Din il-kitba wasslet biex nibda l-poddati (hekk insejħulhom podcasts bil-Malti) ta’ Mużika Mod Ieħor. Dwar dan se niddedika parti sħiħa minn din is-sensiela dalwaqt.

    Qabel wasalt hemm, reġà kelli ħafna mużika preżenti f’ħajti, tal-anqas bħala semmiegħ. Dan kien l-aktar bis-saħħa tal-Internet u l-introduzzjoni tal-files magħrufa bħala mp3. Kont insegwi wkoll partijiet mix-xena mużikali fi New York, li kienet indubjament tinkudi ukoll punti ta’ referenza qawwija fil-qasam tal-mużika alternattiva, jazz, u stili oħra li kienu jinżluli tajjeb qabel. L-opportunitàjiet biex nara kunċerti live kienu tassew abbundanti. L-unika darb’ oħra f’ħajti li segwejt daqstant mużika live tajba kien meta kont student mal-BBC f’Londra, b’kunċerti fir-Royal Albert Hall u Hyde Park imnaqqxa fil-memorja anke jekk biż-żmien uħud minn dawk il-memorji qed jintfew ukoll.

    Mill-kuntatti li kont żviluppajt fi New York, kien hemm perjodu fejn kelli x-xorti nattendi regolarment sensiela ta’ recordings ta’ serje televiżiva msejħa Sessions at West 54th li kienu jsiru fl-studios ta’ Sony Music, propju f’West 54th Street f’Manhattan. Hekk rajt lil Patti Smith live għall-ewwel minn tlett darbiet, il-Kronos Quartet, Rufus Wainwright, Ottmar Liebert, Branford Marsallis, Chris Isaak, The Cranberries, in-Neville Brothers, u Diana Krall.

  • 30. DARBA KIEN ISIR IL-JAZZ FESTIVAL

    30. DARBA KIEN ISIR IL-JAZZ FESTIVAL

    Fis-snin qabel ma bdejna nistgħu ngħidu kull ma rridu fuq l-Internet, biex twassal ħsibijietek fil-pubbliku kellek bżonn xi forma ta’ intermedjarju. Kien hemm min ipprova jkun l-intermedjarju tiegħu stess, imma dawk li rnexxew waħedhom kienu każi rari. Il-mezzi tax-xandir u l-istampa, partikolarment il-gazzetti, kienu l-intermedjarji ovvji għal bosta snin.

    Ftit li xejn immiltajt f’partiti politiċi. F’ċertu żminijiet offrejt uħud mis-servizzi kreattivi tiegħi bi ħlas liż-żewġ partiti prinċipali f’Malta. Kienet biss l-Alternattiva Demokratika, fil-bidu tagħha bħala moviment ambjentali favur kull tip ta’ drittijiet ċivili, li resqet l-eqreb lejn il-fehmiet politiċi personali tiegħi, tal-anqas f’Malta. Sfortunatament għalija, u forsi xi ftit anqas għalihom, dak li żviluppat fih l-AD fl-aħħar 20 sena ma jappellali kważi xejn. Apparti dan, għażilt li qatt ma nxandar fuq l-istazzjonijet tal-partiti politiċi, anke jekk bi ħlas. Għalija dawn kienu u għadhom anomalija fil-liberalizazzjoni tax-xandir f’Malta, li jservu biss l-interessi tal-klassi politika nvoluta direttament fihom. Skoss ilpup imlibbsa ġilda ta’ ħaruf.

    Ftit qabel ma qabdu sew, però, kont aċċettajt li nibda nikteb fil-gazzetta ta’ kull nhar ta’ Ħadd Il-Mument. Il-gazzetti u mezzi tal-kommunikazzjoni tal-Partit Nazzjonalista f’dak iż-żmien kienu mmexxija minn Roger Degiorgio, li eventwalment telaq biex imexxi l-Malta Independent u wara għadda għall-Malta Today. Għax Dr Degiorgio kien raġel tassew tal-affari tiegħu, miegħu kelli ftehim sempliċi: nikteb li rrid, fil-konfini tal-liġi tal-istampa, u jekk xi ħaġa mhux aċċettabli biex tidher fuq il-Mument, allura l-paġna tiegħi għandna titwaqqaf u mhux tkun suġġetta għaċ-ċensura editorjali selettiva.

    Imxejna ħarir għall-perjodu kollu li għamilt nikteb hemm, anke għax kont nisma’ mill-pariri mimlija esperjenza ġurnalistika ta’ Victor Camilleri, li dak iż-żmien kien l-editur ta’ Il-Mument. Il-paġna tiegħi kien jisimha Fil-Vina. Logħob bil-kliem fuq l-idea klassika ta’ in vino veritas, miġjuba aktar għal żmienna. Kien hemm nies ‘l fuq sew fil-kurituri tal-poter li żarżrilhom xi naqra dan l-isem; u dan naf ċert li ġara fiż-żewġ partiti għax qaluli huma stess direttament.

    Kont nikteb l-aktar dwar il-kultura kontemporanja, b’attenzjoni speċjali għax-xena żgħażugħa. Kont nikteb dwar dak li naf mill-ħajja tiegħi ta’ kuljum. Kont skjett u inċiżiv. Mingħajr tidwir żejjed mal-lewża u mingħajr ma nissoġra xi libell jew diżgwid żejjed mal-pubblikaturi, kont ngħid l-affarijiet kif inħosshom. Kont ispirat sew mill-kitbiet ta’ Hunter S. Thompson u l-ġurnaliżmu tiegħu imsejjaħ gonzo. Ma kontx radikali daqsu fil-metodi ġurnalistiċi tiegħi, imma għal Malta naħseb li kont radikali kemm jista’ jkun bla ma ninħass estremist iżżejjed.

    Kont nikteb dwar ħafna minn dak kien jħossu u jgħidu bosta żgħażagħ kontinwament imma li qatt ma kont tara miktub imkien jew imxandar fuq ebda stazzjon Malti. Kien hemm aktar dwar xiex tikteb f’dak iż-żmien, imma kont konxju li l-intermedjarju tiegħi kien partit relattivament konservattiv b’tolleranza kbira għall-ħsieb miftuh f’isem id-demokrazija. Li kellhom żgħażugħ jidher li qed jgħid li jrid fuq waħda mill-gazzetti tagħhom kienet tista’ tinħass li huma aktar demokratiċi milli kieku jħallu biss min jaqbel magħhom jgħid tiegħu.

    Hawnhekk ippermettuli parenteżi żgħira biex naqsam ħsieb dwar id-demokrazija li tennejtu drabi oħra pubblikament imma naħseb li postu hawn ukoll. Jiena qatt ma fhimt għalfejn tant nies jiċċelebraw u jifirħu bid-demokrazija rappreżentattiva meta din verament u preċiżament tfisser biss li uħud minna nagħżlu numru żgħir fostna biex jirrappreżentaw lilna lkoll. Il-loġika ta’ kif xi ħadd li m’għażiltx int jista’ qatt jirrappreżentak meta int ma tabel xejn, jew kważi f’xejn, ma min għażel li min qed jirrappreżentak hija sitwazzjoni tassew farseska għalija. Id-demokrazija diretta storja oħra, sintendi. Għalhekk irrid niċċara li hija d-demokrazija rappreżentattiva li tqabbadni l-ħakk u mhux il-kunċett tad-demokrazija diretta li biha kulħadd tassew għandu l-potenzjal isemma leħnu, anke jekk oħrajn kapaċi jwasslu leħenhom aktar minn oħrajn. Il-popolarità mhux kollox.

    Insomma, lura għal dak li kont qed ngħid dwar Fil-Vina. Wieħed mill-artikoli li kont ktieb Ħadd minnhom kien kważi ġellidni ma’ wieħed mill-aktar ħbieb li ili ngħożż għal aktar minn erbgħin sena. It-titolu tal-artikolu tiegħi kien l-istess bħal dak ta’ din it-taqsima f’din is-serje: DARBA KIEN ISIR IL-JAZZ FESTIVAL. L-editur intebah kemm dak li kont qed ngħid jien kien skoss fil-vina, biex inżommu l-metafora għaddejja, u allura għażel li jippreżentah hekk b’ittri kbar fuq il-ħames kolonni tal-paġna tiegħi fil-gazzetta. “Maximum impact” kienu jgħidulu dan l-istil l-impaġnaturi tal-gazzetti.

    It-ton tiegħi f’dan l-artikolu kien wieħed t’apprezzament kbir għal dak li kien irnexxielu jagħmel Charles Gatt magħruf bħala s-City għal dawk li jħobbu l-jazz f’Malta. Huwa kien il-fundatur u l-organizzatur ewlieni tal-Malta Jazz Festival, u dik is-sena kien wasal fit-tielet jew ir-raba’ edizzjoni tiegħu. Kont tassew impressjonat mhux biss bil-jazzisti primi li kien jirnexxielu jġib f’Malta imma ukoll bil-mod konsistenti li kien qed jirnexxielu jagħmel dan sena wara l-oħra. Biżżejjed insemmu lil Chick Corea, Elvin Jones, Michel Petrucciani, Betty Carter, Bill Evans, Joe Henderson, John McLaughlin, u Al di Maeola li kollha ġew għal dan il-festival f’dawk l-ewwel snin.

    Kont naf li f’dak iż-żmien ma kellnix infrastruttura b’saħħitha biżżejjed fil-qasam tal-kultura fl-entitajiet pubbliċi biex insostu dan il-festival mill-isbaħ mingħajr is-City. U allura kont immaġinajt x’kienet se tkun is-sitwazzjoni tal-festival tal-jazz f’Malta meta, kif ħaġa natural jiġri biż-żmien, jiġi biex jieqaf jagħmlu s-City. Kont ħeġġiġt lil gvern ta’ dak iż-żmien biex joħloq struttura organizzattiva soda biex dan il-festival ma jkunx jiddependi biss mir-rieda tajba ta’ persuna waħda.

    Dak li bassart jien f’dan l-artikolu eventwalment ġara, sew fil-ħażin kif ukoll fit-tajjeb. Il-ħażin kien meta madwar l-2006 il-Malta Jazz Festival kien waqaf jagħmlu s-City u għadda f’idejn kumpanija privata li ħasset li għandha tieħdu f’direzzjoni differenti. Kienu ġabu lill-Alan Parsons Project minflok mużiċisti stabbiliti jew emerġenti mill-qasam tal-jazz. Għamel xi ftit snin sejjer hekk, mill-ħażin għall-agħar, tal-anqas f’dak li huwa kredibbilità ma’ min jaf x’inhu jazz festival ta’ vera.

    Eventwalment wasalna fejn aħna llum li dan il-festival huwa wieħed minn diversi li jorganizza l-gvern b’mod sistematiku kull sena, minn entità li issa jisimha Festivals Malta. F’dan il-qafas kull m’hemm bżonn huwa direttur artistiku biex ifassal il-programm mużikali u mhux aktar impreżarju li jieħu ħsieb xi ħaġa bħal din mill-A saż-Żeta. Hekk tal-anqas hemm prospetti aktar sodi li jkompli jsir regolarment dan il-jazz festival u li jinżamm il-livell mixtieq minn dawk li jħobbu din it-tip ta’ mużika.

    Apparti li attendejt dawk l-ewwel erba’ jew ħames edizzjonjiet tal-bidu, ftit li xejn messejt aktar ma’ dan il-jazz festival, anke għax ma kontx għadni ngħix f’Malta. Iż-żjarat tiegħi rari kienu jkunu għal nofs Lulju. Ngħid rari u mhux qatt għax hekk ġara fis-sena 2000 meta kont anke spiċċajt fuq il-palk fir-rwol tal-preżentatur għal dik l-edizzjoni. F’dik l-edizzjoni tal-Malta Jazz Festival esperjenzajt wieħed mill-isbaħ mumenti fejn tidħol il-mużikali f’ħajti: introduċejt lil Joe Zawinul minn fuq il-palk għall-udjenza preżenti u mbagħad rajtu jdoqq live bil-veduta tal-Port Il-Kbir bħala sfond għal siegħa sħiħa.

    Ma jeżistix arkivju tal-Malta Jazz Festival aċċessibli faċilment, allura qed naqsam magħkom dan il-video ta’ Joe Zawinul f’kunċert simili waqt in-Newport Jazz Festival ta’ xi 3 snin qabel.

  • 29. Mhux Bħal tal-Films

    29. Mhux Bħal tal-Films

    Mill-ewwel wasla tiegħi f’Virginia sa ma xbajt ngħix New York għaddew 12-il sena. Wasalt bħala student u għext il-ħajja ta’ student professional għal madwar tmien snin. Il-kunċett ta’ student professjonali kien komuni ħafna fl-Istati Uniti sal-bidu tal-millennju l-ġdid, qabel ma l-ekonomija nbidlet tant li sar diffiċli tgħix hekk. Bħal nies oħra li jagħżlu dan l-istil ta’ ħajja, ma kontx nimmaġina li qatt nieqaf inkun student. Parti mill-istorja – imma rrid nemfasiżża li parti biss – kienet marbuta mal-idea li dejjem hemm x’titgħallem. L-akbar ċuċ huwa min jaħseb li jaf kollox, jew li jista’ jaf kollox.

    Parti oħra tar-raġuni li xi ħadd jaf jagħżel li jkun student professjonali hija għax jintebah li l-ħajja ta’ veru (i.e. dik li jgħixu n-nies l-oħra kollha li mhux studenti) hija waħda diffiċli. Biex inkun aktar preċiż, jew tal-anqas biex nitkellem direttament mill-esperjenza personali tiegħi, ngħid li aktar milli waħda diffiċli fiha nfisha, waħda li ddifiċli tidħol fiha meta tispiċċa milli tkun student. Kont irrifjutat xogħol fiss minn numru kbir ta’ universitajiet qabel sibt fejn naħdem bla ma ninkwieta li għandi biss kuntratt ta’ sena b’paga relattivament minima wara li spiċċajt l-istudji għad-dottorat tiegħi fl-Università ta’ New York.

    Dan ma jgħoddx għas-suġġetti kollha, sintendi. Ma nimmaġinax li hu hekk fil-każ tat-tobba, avukati, periti, accountants, u professjonisti oħra li l-istudji tagħom iwassluhom biex jidħlu, kważi b’garanzija (warrant jgħidulha, le?) fil-professjoni li għażlu meta bdew jistudjaw. Imma fil-qasam tal-arti, hija storja kompletament differenti. Mhux qed nitkellem biss dwar min hu mgħoni bit-talent u min mhux. It-talent sekondarju f’ħafna każi. Uħud mill-aktar nies kapaċi u prolifiċi fl-oqsma varji tal-arti, qajla resqu lejn università biex jistudjaw is-suġġett li jeċċellaw fih.

    Il-ħsieb kritiku, f’sens akkademiku, lili waqqafni kważi kompletament milli nsib valur b’saħħtu biżżejjed fil-biċċa l-kbira tal-ħidma kreattivà tiegħi. Kif nista’ ngħid li jien mużiċist meta rajt, smajt u studjajt tant mużiċisti li joperaw fuq livell li bil-kemm noħlom li qatt nilħaq jien ukoll? X’teatru se nagħmel meta nara kemm hu vojt ħafna mix-xogħol li għamilt matul perjodu ta’ kważi għoxrin sena f’dan il-qasam? Kif nista’ qatt inkompli l-karriera professjonali tiegħi fix-xandir meta naf li il-maġġoranza kbira tal-programmi huma tant medjokri, tal-anqas għall-gosti u l-interessi tiegħi; u dan mhux f’Malta biss.

    Kont spiċċajt diżilluż kważi għal kollox. Mingħajr modestja falża, kont diżilluż l-aktar b’dak li kapaċi nagħmel jien. Imma dan ma kienx minħabba li ma kontx għadni naf nagħmel dawk l-affarijiet kollha li kont ħloqt karriera bihom fl-għoxrin sena ta’ qabel. L-iżball ewlieni tiegħi kien li ersaqt qrib wisq lejn l-istudju ta’ kif taħdem id-dinja tal-ispettaklu. Għalkemm jaf għandi impressjoni ħażina wkoll, nimmaġina li l-aqwa avukati, periti, tobba, u x’naf jien, iħossuhom hekk ukoll dwar aspetti tas-settur tagħhom.

    Parti minn dan kollu ġie mill-fatt li Amerika li mort ngħix fiha jien skoprejt malgħajr li hija post differenti ferm mill-Amerika li naraw fil-films. Mhux għax jien naive u ma nafx li dak li jidher fil-films ta’ Hollywood huwa fittizju, u bosta drabi anke romantiċizzat biex jidher aktar interessanti milli hu.

    L-akbar xokk kien meta ntbaħt kemm hemm kultura Amerikana mhux riflessa sew fil-films ta’ Hollywood. Sa ċertu punt dan jgħodd għall-mużika ukoll, imma mhux b’mod daqstant ċar u ovvju. Fil-qasam tal-mużika li kienet tinteressa lili f’dak iż-żmien diġà ktibt dwar Mojo Nixon u Dread Zeppelin (ara parti numru 6 ta’ din is-seniela) bħala żewġ eżempji, sa ċertu punt, ta’ dan li qed nipprova ngħid hawn. Mill-ewwel jiġuni ukoll f’moħħi esponenti oħra bħal Cake, Dada, Beirut, u Vast, li kollha kont nisma’ CDs tagħhom regolarment fil-perjodu tiegħi bħala student fl-Amerika. Kemm jindaqqu fuq l-istazzjonijiet tar-radju f’Malta dawn?

    Il-film li wassalni nintebaħ kompletament kemm l-Amerika li naraw barra mill-pajjiż hija differenti minn dik li jesperjenzaw tant nies li jgħixu hemm kien Smoke Signals. Dan mhux film ta’ Hollywood. Dan anqas m’hu xi film li l-biċċa l-kbira tad-dilettanti tal-films abbli jieħdu gost jaraw. Fuq kollox, però huwa film li l-individwi li qed jirrakkontaw l-istorja tiegħu u l-protagosti li qed jieħdu sehem fih huma kollha minn popli ndiġini. Biex niftehmu, aktarx li jkun aktar faċli li ngħid li dawn huma d-dixxendenti diretti tal-Indjani li konna drajna naraw f’tant films tal-cowboys. Timmaġina xi ħadd ikanta fi stil tradizzjonali ta’ dawn in-nies indiġini dwar snien John Wayne? Ara dan il-film u tiskopri li hekk preċiż jagħmlu dawn in-nies li ilhom marbuta għal sekli twal mal-istess art li bdiet tissejjaħ Amerika mill-Ewropej li ħakmuha.

    Meta wasal il-11 ta’ Settembru tal-2001, id-dinja inbidlet. Mhux qed nesaġera. Kull meta tgħaddi mill-ajruport u ma titħalliex tieħu mqar flixkun ilma żgħir miegħek, ifhem min rebaħ l-hekk imsejħa gwerra kontra t-terroriżmu. Fuq livell aktar kwotidjan, kien fil-punt li l-Amerikani bdew jirreaġixxu b’mod tassew estrem lejn dak li ġara fil-11 ta’ Settembru, li ddeċidejt li nitlaq mill-Amerika.

    Bil-ġilda ta’ ġismi samra wara sajf fix-xemx u b’daqna kbira sempliċiment għax hekk ippreferejt li nżommha, naf li kelli dehra simili għat-tip ta’ nies li kontrihom kien hemm preġudizzju qawwi. Twaqqaft bosta drabi fit-toroq ta’ New York, fl-istazzjonijiet tal-ferrovija, u fl-ajruporti b’mod ovvju li għax kelli dehra ta’ xi ħadd minn parti tad-dinja li minnha kienu ġew it-terroristi li attakkaw New York. Mhux kultant, imma regolarment. Kif tista’ tgħix f’post hekk?